Czytajmy i uczmy się a będziemy wolnymi ludźmi

Tadeusz Kościuszko

           

                    

„Najstarszy zapis o nauczaniu dzieci kaniowskich pochodzi z roku 1788. Widnieje on na dokumencie – prośbie do Prześwietnych Rządów Cyrkularnych w Myślenicach o częściową dotację do pensji profesora Józefa Giełdanowskiego. Na owym dokumencie - prośbie krzyżykami podpisali się Antoni Lipka w imieniu gromady Bestwina i Michał Janeczko w imieniu gromady Kaniów. Pełnym nazwiskiem podpisał się J. Krzyżanowski z dominium bestwińskiego.”¹ Z tego dokumentu, gdzie Michał Janeczko stawia krzyżyk jako swój podpis, należy wnioskować, że niektóre dzieci z Kaniowa pobierały naukę u nauczyciela z Bestwiny.

Mało kto we wsi umiał czytać, a już wprost do wyjątków należeli ludzie, którzy umieli się podpisać. Przymusu szkolnego nie było, panował powszechny analfabetyzm. Chłopi nie odczuwali potrzeby kształcenia swoich dzieci, dla których, poza pracą na rodzinnym kawałku ziemi i odrabianiu pańszczyzny, nie widzieli żadnych innych perspektyw. << Dlatego też Urząd Cyrkularny w Wadowicach, do którego należała Bestwina, a przez to i Kaniów do roku 1967, upomniał urząd gromadzki w Bestwinie, żeby pouczył rodziców o obowiązku uczęszczania dzieci do szkoły i do kościoła, motywując: „aby młodzież, korzystając z tych zakładów zbawiennych, uczyła się cnót chrześcijańskich i obywatelskich i sposobu wykorzystywania takowych.”

Z chwilą ustanowienia Rady Szkolnej Krajowej we Lwowie w 1868 roku opieka nad szkołami przeszła w ręce świeckie. Przy każdym starostwie utworzono Rady Szkolne Okręgowe oraz Rady Szkolne Miejscowe. Organizowano je  w miejscowościach, gdzie istniała jedna lub więcej szkół. Taka Rada Miejscowa powstała w Bestwinie dzięki istnieniu, od około 1850, roku szkół filialnych w Kaniowie i  Janowicach. W skład Rady wchodził  z urzędu proboszcz, ale zarządcą spraw szkolnych był kierownik szkoły. >>²

Nie były to szkoły z prawdziwego zdarzenia. W jednej izbie chaty wiejskiej uczono tylko w porze zimowej, gdy dzieci nie pracowały w gospodarstwie swoich rodziców. Ze względu na brak dokumentów dotyczących nauki w tamtejszych czasach jedynie z podań ustnych można odtworzyć miejsca, w których uczyły się dzieci. Nauczanie prowadzono w izbie u Wieczorków, Górów w przysiółku zwanym Potoczny, u Adamaszka (potocznie mówiło się u Kosmatego) w Miasteczku i we dworze, kiedy dzierżawcą był Gosele. W monografii Bestwiny ks. Z. Bubak pisze: „W takiej szkole, w wiejskiej izbie w 1853 roku uczyło się 71 uczniów. Nauczycielem był Antoni Wieczorek rodem z Kaniowa. Miał 16 lat, kiedy zaczął pełnić funkcję nauczyciela.”³ Wspomina się również inne nazwiska nauczycieli z tego okresu: Kastolik i Ślebarski.

W 1891 roku grupa skupioną wokół pisma Nowa Reforma z poetą Adamem Asnykiem na czele zakłada Towarzystwo Szkoły Ludowej, które działa do roku 1939. Miało ono na celu szerzenie oświaty wśród ludu. Zakładało i utrzymywało szkoły elementarne i średnie zawodowe. Prowadziło kursy dla analfabetów. Przewodniczącym Towarzystwa Szkoły Ludowej na terenie Kaniowa był Franciszek Barborka. Dzięki temu Towarzystwu, dużemu wkładowi pracy mieszkańców i Ignacemu Janeczce, który zagwarantował całym swoim majątkiem pożyczkę na budowę szkoły, zostaje wzniesiona jednopiętrowa szkoła murowana, którą oddano do użytku w 1911 roku. Pełna nazwa szkoły brzmiała: Szkoła Powszechna Czteroklasowa Mieszana w Kaniowie.

W szkole tej mieściły się cztery izby lekcyjne, kancelaria i mieszkanie dla kierownika szkoły. W każdej klasie na frontowej ścianie wisiało godło Polski, krzyż i portrety dostojników państwowych oraz duża dwuskrzydłowa tablica przeciągana na lince. Nauczyciel miał biurko z krzesłem na podwyższeniu zwanym katedrą. Dla uczniów stały rzędy czteroosobowych ławek, które na pulpicie miały rowki na pióra i otwory na kałamarze z atramentem. Ponieważ nie było szatni, a uczniowie chodzili w butach (wiosną i jesienią często boso), podłogi były nasączane naftą. Klasy ogrzewano piecami kaflowymi. Na podwórku szkolnym stały sklecone z desek ubikacje.

Pierwszym udokumentowanym kierownikiem Szkoły w Kaniowie, a właściwie nauczycielem kierującym, był Roman Tryhubczak. Z nauczycieli tego okresu wymienia się panie -  Sierosławską i Babińską oraz księdza Józefa Kozika.

Rok szkolny rozpoczynał się pierwszego września. Dzieci, które ukończyły siedem lat, podlegały obowiązkowi szkolnemu (tak jak obecnie).

Na świadectwach na pierwszym miejscu zapisywano oceny z zachowania i pilności. W dalszej części oceniano „postępy w poszczególnych przedmiotach naukowych”. Pierwszym przedmiotem  była religia. Z języka polskiego obowiązywały trzy oceny: za czytanie, pisanie i mowę w języku polskim. Matematykę określono w zapisie jako rachunki w połączeniu z nauką o formach geometrycznych. Historia i biologia to jeden przedmiot – „wiadomości z dziejów przyrody”. Do przedmiotów artystycznych zaliczano: rysunki, śpiew, roboty ręczne i gimnastykę. Oceniano także zachowanie, pilność, postępy i porządek zewnętrzny. Obowiązywała pięciostopniowa skala ocen z zachowania: chwalebne, zadawalające, odpowiednie, mniej odpowiednie, nieodpowiednie. Z pilności: wytrwała, zadawalająca, dostateczna, niejednostajna, mała. Z postępów: bardzo dobry, dobry, dostateczny, mierny, niedostateczny. Z porządku zewnętrznego: bardzo staranny, mniej staranny, niestaranny, niedbały.

Podstawowym wyposażeniem ucznia była tabliczka z rysikiem. Uczniowie nie korzystali z podręczników, ponieważ po prostu ich nie było. Otrzymywali kartki z gotowym tekstem i na tych kartkach wykonywali ćwiczenia.( Tu warto wspomnieć o pierwszym elementarzu, który powstał w 1910 roku. Jego autorem był pedagog Marian Falski. W roku 1919 Marian Falski dokonał poprawek i opracował elementarz na nowo, ten przez długie lata służył uczniom klas pierwszych, zmieniając tylko szatę graficzną z czarno-białej na kolorową.)

Kiedy Roman Tryhubczak przeprowadził się do Komorowic, kierownikiem szkoły został Józef Mamica – pełnił tę funkcję do roku 1950. Z tego okresu wspomina się nauczycieli: Helenę i Marię Kudelskie, Annę Czartkiewicz, Helenę Zającównę -  Wąsowicz, Stanisławę Podworską, Janinę Machlowską oraz Józefa Dziurę.

Po wybuchu II wojny światowej w szkole powstało biuro niemieckie. Wszystkie obrazy, a zwłaszcza godła polskie, zostały zniszczone, cenniejsze pomoce wywieziono.

Do roku 1942 nauczanie było sporadyczne. Tylko trzy miesiące obowiązywało nauczanie w języku niemieckim. Od roku 1945 szkoła kaniowska na powrót była  polska. Uczęszczały do niej dzieci z Bestwinki, Bestwiny i Dankowic.

W 1947 roku na terenie szkoły utworzono organizacje uczniowskie: Koło Ochrony Przyrody, Samorząd Szkolny.

W latach 1950 -1951 funkcję kierownika szkoły pełniła Anna Czartkiewicz, następnie stanowisko to objął Zbigniew Semen. Z tego okresu wspomina się nauczycieli o długoletnim stażu pedagogicznym w Kaniowie: Leona Fajferka, który przepracował pełne 43 lata w zawodzie, Helenę Jura i Helenę Semen. Tu rozpoczynała swoją pracę nauczycielską i stąd odeszła na emeryturę Halina Drobek z Oświęcimia.

W 1956 roku kierownikiem szkoły zostaje mgr Jan Hańderek, nauczyciel Liceum Pedagogicznego w Białej. Na ów czas w budynku szkolnym były cztery sale lekcyjne, w których uczyło się 233 dzieci. Izby nie miały żadnego zaplecza – szatni, sanitariatów, a w następnym roku liczba uczniów zwiększyła się do 273. W istniejących salach nie było możliwości uczenia tak dużej ilości uczniów, nawet na cztery zmiany, postanowiono klasę pierwszą umieścić w dużej sali nieistniejącego już dziś Domu Ludowego. Dwie klasy nauczania początkowego umieszczono w budynku „zamku”, w przysiółku zwanym potocznie „we dworze”.

W tym czasie starano się już o pozwolenie na rozbudowę szkoły. Nie było to łatwe. Generał Jerzy Ziętek, poseł na sejm, późniejszy wojewoda katowicki zainteresował się prośbą mieszkańców Kaniowa, dotyczącą rozbudowy szkoły. Przyszło pozwolenie na dobudowanie dwóch sal lekcyjnych. Dobudowanie tylko dwóch pomieszczeń mijało się z celem, wszyscy bowiem marzyli o szkole przyszłości. Po miesiącu przyszło nowe pozwolenie na dobudowanie czterech sal lekcyjnych bez zaplecza. To również nie zadowoliło mieszkańców Kaniowa. Kierownik szkoły - Jan Hańderek nie poddał się i znów „przedeptywał ścieżki”.

Wreszcie ówczesny kurator oświaty -  Ferdynand Herok spojrzał łaskawym okiem na prośbę mieszkańców Kaniowa, wydał trzecie zezwolenie na rozbudowę szkoły. Opiewało ono na osiem sal lekcyjnych z zapleczem oraz salę gimnastyczną.

Potrzebną do rozbudowy dokumentację trzeba było jednak załatwić we własnym zakresie i za własne pieniądze. Natychmiast zawiązał się komitet rozbudowy szkoły, w skład którego weszło czterdzieści jeden osób. Przewodniczącym tego komitetu został Alojzy Góra, zastępcą Czesław Fajfer, skarbnikiem Antoni Stoliński,   sekretarzem  Jan Hańderek.

Wiosną 1958 roku odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego. 23 października 1960 roku oddano do użytku nową część szkoły. To, że szkoła została zbudowana w tak szybkim tempie, jest zasługą mieszkańców wsi, którzy wspierali inwestycję finansowo i pracowali przy jej realizacji społecznie przez wiele godzin. Uporządkowanie zaplecza i otoczenia wokół szkoły wykonano również w czynie społecznym. Dużą pomoc szkoła otrzymała od Spółdzielni Produkcyjnej w Kaniowie, co było zasługą jej przewodniczącego – Eugeniusza Sierackiego. Józef Furczyk, Walenty Ślosarczyk – pracownicy Walcowni Metali „Dziedzice”, Adolf Iwanicki – pracownik KWK „Silesia” i wielu innych to osoby, które w dużym stopniu pomagały w otrzymaniu pomocy z poszczególnych zakładów pracy.

Po otwarciu nowej części szkoły natychmiast przystąpiono do adaptacji starego budynku. Powstała tam kuchnia, stołówka, świetlica, czytelnia, biblioteka oraz pracownia fizyki. Wymienione pomieszczenia zajmowały pierwsze piętro, na parterze zaś umieszczono szatnie dla uczniów i pokój nauczycielski.

         Szkoła otrzymała imię Tadeusza Kościuszki. Na biało-czerwonej wstędze wypisano słowa patrona: Niesienie pomocy innym w największym u mnie poważaniu. To motto było celem pracy pedagogicznej i społecznej mgr. Jana Hańderka oraz nauczycieli szkoły.

Szkoła zaczęła tętnić życiem. Największy nacisk kładziono na pracę dydaktyczno-wychowawczą i działalność pozalekcyjną. Zaczęło działać Szkolne Koło Sportowe prowadzone przez mgr. Kazimierza Płachnę.

Od 1967 roku pod opieką nauczyciela Wilhelma Budnioka zaczyna działać harcerstwo. Drużyna harcerska rozwija się i działa prężnie do 1989, prowadzona później przez Józefę Niemczyk-Gałuszkę.

Jednocześnie powstaje Uniwersytet Powszechny dla Rodziców, na zajęcia którego uczęszczało 120 słuchaczy. Wykłady prowadzono z zakresu rolnictwa, medycyny, psychologii, prawa, a oprócz tego organizowano kursy gotowania i haftu.

Warto wspomnieć, że w 1964 roku prowadzono kurs z zakresu nauczania początkowego i podstawowego dla żołnierzy z Jednostki Obrony Terytorialnej Kraju. Żołnierze ci, w wieku 19-24 lat,pracowali przy melioracji Kaniowa. Okazało się, że większość  nich nie ukończyła szkoły podstawowej, a wielu nie umiało składnie pisać i czytać. Dla nich utworzono dwie klasy nauczania początkowego, a potem klasy starsze, aż do siódmej. Mgr Jan Hańderek, Allodia Hańderek, Franciszka Stana, Maria Kirdejko i Leon Fajferek poświęcili wtedy swoje wakacje na nauczanie żołnierzy.

Pomyślano również o młodzieży, która ukończyła szkołę podstawową i pozostawała na wsi, nie podejmując dalszej nauki w szkole średniej lub zawodowej. Młodzież ta wywodziła się przeważnie z rodzin posiadających niewielkie gospodarstwa rolne. Rodzice nie byli skłonni posyłać swoich dzieci do szkół miejskich w obawie o deficyt rąk do pracy w gospodarstwie. To był decydujący argument w założeniu Szkoły Przysposobienia Rolniczego w 1961 roku. Szkoła ta istniała przez siedem lat. Z myślą o szkole rolniczej o profilu ogrodniczym w 1960 roku założono sady na działce przy szkole podstawowej ( łącznej powierzchni około 1 ha).

W latach szkolnych 1968-71 kierownictwo szkoły obejmuje Jan Śleziak. Od 1971 do 1974 roku szkołą kieruje mgr Tadeusz Piegzik. Po odejściu mgr. Piegzika dyrektorem zostaje mgr Benedykt Kohut. Funkcję tę pełni w latach 1974-79.

We wrześniu 1979 roku na stanowisko dyrektora szkoły wraca mgr Jan Hańderek. Już od 1 października zaczął starania  o wybudowanie przedszkola na miarę XXI wieku. Na stanowisku dyrektora pozostał do przejścia na emeryturę,tj. do 1987r.

W latach 1984-91 dyrektorem szkoły była mgr Anna Bukowska. Od roku 1991 kierowanie szkołą rozpoczęła mgr Barbara Konarska-Węgrzyn.

                                                                 cdn.

                                                          

 

 

                  Zmieniało się przez lata oblicze szkoły, ale pozostał kościuszkowski ideał -

                                       Wielki przez rozum, cnoty i waleczne czyny

                   ( choć ten ostatni  współcześnie dotyczy już wyłącznie zmagań sportowych)

 

 

                                                

                                        

                                                         

24 marca ( w rocznicę wybuchu powstania kościuszkowskiego)

 rozpoczynamy świętowanie   Dni z  Patronem Szkoły

 

Opracowano na podstawie pracy magisterskiej Małgorzaty Łukasik –

nauczycielki Zespołu Szkolno – Przedszkolnego w Kaniowie

 

[1] Ks. Z. Bubak: Bestwina. Z dziejów wsi z pogranicza śląsko-krakowskiego. Wydawnictwo „Zawrat”, Bestwina-Gdańsk 1991, s.45

[2] Tamże, s. 48.

[3]Tamże, s. 49.